UYGULAMALI SİYASET-3
MİLLETVEKİLİ ADAYLARININ BELİRLENMESİ SÜREÇLERİ
7 Haziran 2015
Pazar günü yapılacak olan milletvekili “genel seçimleri” için her parti önce,
yerel seçim adaylarının belirlenmesinde olduğu gibi milletvekili adaylarını da
belirlerken önce almış olduğu taleplerle aday adayları listelerini oluşturmaktadır.
Bir bölgeden örnek olarak 9 milletvekili seçilecek ise, bu sayının beş katı
(45), sekiz katı (72)na varan başvurularla aday adayı listeleri ortaya
çıkabilmektedir. Bu listelerden milletvekili adayların belirlenmesini siyasi
partiler, 22/04/1983 tarihinde kabul edilen 2820 Sayılı “Siyasi Partiler
Kanunun” Parti Adaylarının Tesbiti Konulu Madde 37 – (Değişik: 28/3/1986 -
3270/9 md.)’nde belirtildiği üzere: “…adayların tespitini; serbest, eşit,
gizli oy, açık tasnif esasları çerçevesinde, tüzüklerinde belirleyecekleri usul
ve esaslardan herhangi biri veya birkaçı ile” yapabilmektedirler.
CHP’sinin 26 Şubat 2012 tarihli Olağanüstü Kurultayında
kabul edilen son değişikliklerin de yer aldığı Tüzüğünün TBMM Üyeliği İçin
Adayların Belirlenmesi Konulu 58’nci
maddesine göre Milletvekilleri adaylarının belirlenme usul ve esasları
şöyledir:
"Madde-58
TBMM seçimleri için adayların belirlenmesinde yöntemler,
önseçim, aday yoklaması ve merkez yoklamasıdır.
Önseçim veya aday yoklaması, öncelikli yöntemlerdir.
Aday saptamada
hangi seçim çevresinde hangi yöntemin uygulanacağına Parti Meclisi karar verir.
Parti Meclisi, önseçim veya aday yoklaması yapılan bir seçim çevresindeki aday
listesinde, merkez adaylığı için yeteri kadar sıra ayırabilir.
a) Önseçim, partiye yazılı üyelerin katılımı ile yapılır.
b) Aday yoklaması partide belli görevlere seçilmiş olan
delegelerin katılımı ile yapılır.
Aday
yoklamasında seçmen olacak parti görevlileri ve üyeleri yönetmelikle
belirlenir.
c) Merkez yoklamasında adaylar Parti Meclisi’nce saptanır
Önseçim veya
aday yoklaması yargı yönetimi ve denetiminde yapılır.
Merkez
yoklaması yöntemi uygulanarak belirlenecek adayların toplam sayısı, Genel
Merkezce Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığına sunulan Partinin gösterdiği
milletvekili adaylarının %25’inden fazla olamaz. Önseçim veya aday yoklamasına
katılanlar, merkez yoklaması yoluyla aday olamazlar.
Merkez
yoklaması yönteminde adayların belirlenmesinde Parti Meclisi, meslek
kuruluşlarıyla, sendikalarla ve diğer sivil toplum kuruluşlarıyla istişare
eder."
Kısaca ve diğer bir
adlandırma ile aday adayları içinden milletvekili adaylarının belirlenmesi yönteminde a) Parti Genel Merkez Eğilim
Yoklaması, b) Parti Merkez Yoklaması, c) Parti Ön Seçimi d) Genel Merkez
kontenjan adayı uygulanır.
Bu yöntemler içinde
demokratik cumhuriyete en uygun olanı Parti Ön Seçimi, ya da kısaca “Ön
Seçimdir”. Bunun nedeni, milletvekili adaylarının partinin kayıtlı tüm
üyelerinin oyları ile, yüksek seçim kurulunun denetiminde resmi olarak yapılan
bir seçimle belirlenmesidir. Parti Merkez Yoklaması yöntemi de resmi ve yargı
denetiminde yapılan bir seçim yöntemidir ancak bu yöntemde oy kullananlar salt
parti içinde delege olan üyeler olduğundan, partinin üyelerinin tam iradesini
yansıtmaz.
Parti Genel Merkez
Eğilim Yoklaması ya da kısaca “Merkez Eğilim Yoklaması” yöntemi, partilerin
genel merkezleri tarafından yapılan, anket anlamında olan ve tüm yetki ve kararların genel merkezlerin
eline bırakan bir seçimdir. Resmi hiçbir nitelik taşımaz. Parti üyelerinin
iradesinin bulunmadığı bir seçim yöntemidir.
2820 Sayılı
“Siyasi Partiler Kanunun Madde 37- Değişik: 28/3/1986 - 3270/12 md.) bu
açıkça belirtilmiştir:
”….. partilerin
tüzüklerinde gösterilen merkez yoklaması dışındaki parti aday seçimleri seçim
kurullarının yönetim ve denetimi altında yapılır.
Partilerin tüzüklerinde herhangi bir seçim
çevresinde bütün üyelerin iştiraki ile yapacakları ön seçimde bu Kanunun ön
seçimlerle ilgili hükümleri uygulanır. Aday tespitinin yapılacağı gün, Yüksek
Seçim Kurulu tarafından genel seçimlerden en az yetmişbeş gün önceki bir tarih
olarak belirlenip ilan edilir. Seçime katılacak bütün siyasi partilerin
tüzüklerindeki usullere göre il ve ilçelerde yapacakları aday tespitleri bütün
yurtta aynı günde yapılır.
Yargı denetiminde ve
resmi olarak yapılan “Ön Seçim” yöntemi ile milletvekili adaylarının belirlenmesinde
, resmi olarak yapılan genel ve yerel seçimlerde olduğu gibi İlçe seçim
kurullarında “Önseçim İlçe seçim kurulları” ve “Önseçim sandık Kurulları”
oluşturulur.
“Madde 41 – Önseçimde:
a) İlçe seçim kurulu; ilçe seçim
kurulu başkanı ile dört üyeden oluşur.
(Değişik:
28/3/1986 - 3270/12 md.) Üyelerden ikisi o ilçede görev yapan Devlet
memurları arasından seçilir. Bunlar
kurulun devamlı üyesidirler. İki
üye ise aday adayı olmayan parti üyeleri arasından belirlenir. Bunlar, üyesi
bulundukları
parti adına o parti adayları için
yapılacak önseçim işlemleri ile ilgili olarak kurula katılırlar.
Aynı usulle ikişer yedek üye de seçilir
b) Sandık kurulu; bir başkan ile
dört asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Sandık başkanı ile iki asıl, iki yedek
üye
Devlet memurları arasından, iki
asıl iki yedek üye de partiler tarafından yukarıdaki fıkra esaslarına göre
belirlenir.
Kurullardaki üyelerin gelmemesi
halinde yedekleri alınır; noksanlık yedeklerle giderilemiyorsa durum bir
tutanakla
tespit edilir ve kurul başkanı
tarafından yukarıda nitelikleri açıklanan kimselerden seçilmek suretiyle
tamamlanır.
Önseçimlere hangi siyasi
partilerin hangi seçim çevrelerinden katılacakları, partilerin aday adayları
listelerinin
Yüksek Seçim Kuruluna bildirildiği
tarihten itibaren üç gün içinde ilan edilir. İlçe seçim kurulunca siyasi
partilerin her biri
için parti seçmen listesinde
kayıtlı her bin seçmene bir sandık ve kapalı hücre bulundurulur ve sandıkların
yerleri tespit
edilerek mutat vasıtalarla ilan
olunur. Bu husus ayrıca ilgili siyasi partilere de duyurulur.
Madde 42 –
(Değişik: 31/3/1988 - 3420/5 md.) Üye Kayıt Defterinde Parti üyesi olarak
kayıtlı bulunan ve CumhuriyetBaşsavcılığınca seçim kurullarına gönderilen
listelerde yer alan üyeler önseçimde oy kullanabilir.
(Değişik:
31/3/1988 - 3420/5 md.) Önseçimlerin yapılacağı tarih itibariyle bir önceki
yılın son gününe kadar bu
Kanunun 10 uncu maddesine göre Cumhuriyet
Başsavcılığına bildirilen üyeler önseçimde oy kullanabilir.
(Değişik:
31/3/1988 - 3420/5 md.) İlçe Seçim Kurulları üye listelerini önseçimden en
az otuz gün evvel elind
olacak şekilde Cumhuriyet
Başsavcılığından temin eder.
(Değişik:
31/3/1988 - 3420/5 md.) Siyasi Partiler kayıtlı üyelerin tamamı dışında
başka bir usulle aday yoklaması
yapacaksa bu halde oy kullanacak
seçmen listelerini önseçimden en az otuz gün önce ilçe seçim kurulu
başkanlığına üye
kayıt defterleri ile birlikte
vermek zorundadırlar.
(Değişik:
31/3/1988 - 3420/5 md.) Bu listeler önseçim tarihinden 25 gün önce parti
yönetim kurulu ve ilçe seçim
kurulu binaları önüne asılır.
Sekizinci fıkradaki itiraz süresinden sonra kesinleşen listelere göre parti
seçmen kartları ilçe
seçim kurulu başkanlığınca her üyeye dağıtılır.
Önseçimde
propaganda ile ilgili hükümler:
Madde 43 – Aday
yoklamalarına katılan aday adayları için propaganda yapmak amacı ile açık hava
toplantıları, örf
ve adete göre sohbet toplantısı
sayılanlar hariç olmak üzere kapalı salon toplantıları tertiplenemez, duvar
ilanı, el ilanı ve her
nevi matbua, ses ve görüntü
bantlarıyla propaganda yapılamaz. Bu tür toplantılarda başka aday adaylarına
karşı kötüleyici
beyanlarda bulunulması yasaktır.
Siyasi partiler, tüzüklerinde
gösterilmek kaydıyla aday adayları için bunların vereceği bilgileri de esas
alarak aday
adaylarının meslek veya sanat
hayatlarındaki derece, başarı ve eserlerini, memlekete yaptığı hizmetleri
gösterir, vesikalık
fotoğraflarını taşıyan matbualar
bastırıp dağıtabilir. Aday adaylarının soyadı alfabe sırasına göre düzenlenecek
benzer
bilgileri içeren matbualar sandık
başlarına asılabilir.
Aday adayları, mensup oldukları
partinin programı, büyük kongresinin ve yetkili merkez organlarının kararları
ile
partinin seçim bildirisi dışında,
milli, mahalli yahut mesleki çapta herhangi bir vaadde bulunamazlar ve
Türkçe'den başka dil
ve yazı kullanamazlar.
Aday adayları, önseçimlerde oy
kullanacak partili üyelere veya yakınlarına maddi çıkar sağlama amacı
güdemezler;
önseçimlerde oy kullanacakları etkilemek maksadıyla
meşru ve hukuka uygun olmayan davranışlarda bulunamazlar.
Oy pusulası:
Madde 46 – Siyasi partiler,
40 ıncı maddeye göre bildirdikleri aday adayları listelerini içeren oy
pusulalarını
çoğaltarak il ve ilçe seçim kurulu
başkanlıklarına yeteri kadar zarf ile birlikte verirler. İlçe seçim kurulu
başkanlıkları oy
pusulalarını ve zarfları mühürledikten sonra, seçim
günü sandık başkanlıklarında hazır bulundururlar.”
“Ön
Seçim” yöntemi ile Aday belirleme sürecinde partiler, milletvekili aday
adaylarının listesini ilçe seçim kurullarına verirler. İlçe Seçim kurulları Önseçim Kurulu üyelerini
oluşturmak üzere iki asil ve iki yedek üyeyi siyasi partilerden bir yazı ile kendilerine
bildirmelerini ister. Partiler iki asil ve iki yedek önseçim Kurulu üyesini
milletvekili aday adayı olmayan üyeleri arasından belirleyerek kimlik ve
iletişim bilgileri ile birlikte seçim kurullarına bildirir. İlçe Önseçim
kurulları ön seçim yapan partinin ilçe
örgütlerinin üye kayıt defterini ister, Yargıtay cumhuriyet başsavcılığından
gelen partilerin önseçimlerde oy kullanacak üye listesini üye kayıt defteri ile
karşılaştırır. Yargıtay cumhuriyet başsavcılığından gelen resmi oy kullanacak
üye listeleri partiler tarafından askıya çıkarılır, itirazlar değerlendirilir.
Oy kullanacak üye listelerinin kesinleşmesi ile üye “seçmen kartları” üye
dağıtım listeleri ile ön seçim yapan parti ilçe örgütlerine teslim edilir. İlçe
örgütleri seçmen kartlarını, üye dağıtım listelerindeki imza hanesini üyelere
imzalatarak dağıtır.
Önseçim yöntemi
partilerin il ve ilçe yönetim kurulu üyelerinin işlerini biraz arttırmaktadır
ancak üyelerinin iradesi ile gerçekleşen bu aday belirleme yöntemi partide
başarı azmini, çalışma motivasyonunu, dayanışmayı, inancı, birbirine güveni
arttırmaktadır. Üyelere aidatlarını
ödemeyi teşvik ederek parasal açıdan partiye, parti örgütlerine destek
sağlamaktadır. Üyelerin genelinin kararının alınması ile daha doğru seçimlerin
yapılmış olmasının yolu açılmaktadır.
Merkez Eğilim Yoklaması yöntemi ile yapılan
aday seçimlerinde üye iradesi önemsenmediğinden doğru karar alma yolu
kapatılmış olduğu gibi, üyeler arasında küskünlükler, genel merkeze karşı
dargınlıklar, kırgınlıklar, güvensizlikler oluşmasına neden olmakta sonuçta,
partilerin bölünmesine, dağılmasına neden olmaktadır. Bu açıdan adayların
seçiminde salt Merkez Eğilim Yoklaması yöntemini kullanan, genel merkezin
iradesi karşısında üyelerinin iradesini hiçe sayan AK Parti ve benzeri
partilerin bölünmesi ve dağılması kaçınılmaz olarak gözükmektedir.
Ön Seçim yöntemi ile
adayların belirlenmesinin önemli bir yönü de, partilerle seçim kurullarının
denetimi ve gözetimi altında resmi olarak yapılan bir seçim olduğundan, yüksek
seçim kurulunca partilerin sahte üye kaydı yapmaları önlenmektedir. Kendi parti
örgütlerine güvenen, yasalara saygılı olan partilerin bu yöntemi seçmelerinde
bir sakınca yoktur. AK partinin bu konuda sicili temiz değildir. Sahte üye kayıtları
ile adı anılmaktadır. Bu nedenle bu partinin üyelerinin bilmesi gereken önemli
bir konu, Genel Merkezlerinin adayların belirlenmesinde Önseçim yöntemi
kararını alamayacağıdır.
Parti içinde bazı
üyelerin, Ön Seçim yöntemi ile partilerin istenilen kadrolarda adayları
belirleyemeyeceği eleştirisi vardır. Bu eleştiri ve sakınca partilerin genel
merkezlerinin kontenjan aday belirleme hakkı ile önlenmektedir. Partilerin
Genel Merkezleri kontenjan aday belirleme hakları ile birlikte çalışacağı
kadroları büyük oranlarda sağlamaktadır. Bu nedenle Parti Ön Seçimi ve
kontenjan ile bazı adayların belirlenmesi, demokratik cumhuriyet ile yönetilen
ülkelerde en doğru, akılcı yöntemdir. Yerel ve genel seçimlerde adayların
belirlenmesinde Önseçim yönteminin kullanılması, partilerin tüzüklerinde
yerleşmesi, bu yöntemin genel kural haline getirilmesi, parti programlarında
ilke olarak alınması gerekir.
İsmail
İNCİ, 28/03/2015
